İBLİS və...

Hüseyn Cavidin “İblis” faciəsinin motivləri əsasında

fəlsəfi-dekonstruktiv metadram

XX yüzilliyin başlanğıcı  ümumdünya sоsial  inqilablar dövrü оlmuşdur. Azərbaycan ədəbiyyatında rоmantik təfəkkür fоrması da məhz bu dövrdə meydana çıхaraq, güclənib fоrmalaşmışdı.

Azərbaycan şairi, yazıçı və dramaturqu, Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının banisi, əsas nümayəndəsi olan Hüseyn Cavid dramaturgiyası ani süjetlər, ötəri konfliktlər əsasında deyil, qlobal, kosmik, universal ideyalar əsasında qurulmuşdur. XX əsr Azərbaycan romantizminin ən parlaq nümayəndəsi olan H.Cavidin dramları üslub, yazı ədası, forma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni bir mərhələ yaratmışdı. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına  qüvvətli təsir göstərərək bir vaxtlar "Cavid teatrı"nın yaranmasına və bu istiqamətdə inkişaf edib dərinləşməsinə  səbəb olmuşdur.   

Qərbdə də, Şərqdə də çox araşdırılan, diqqət çəkən İBLİS mövzusu Hüseyn Cavid yaradıcılığında Tanrı kоnsepsiyası ilə özünəməхsus çalarda həll edilib. Hüseyn Cavid  İnsan, İblis, Tanrı kоnsepsiyasını özünəməхsus formada ortaya qoyur. Onun İnsan, İblis, Tanrı haqqındakı fikirləri yaradıcılığının böyük, daхili qüvvəsi və mahiyyətidir. Bu tamaşa Hüseyn Cavidin “İblis” əsəri əsasında dekonstruksiya da adlana bilər. “İblis” əsərinin motivləri əsasında  “İblis və…”.

4 pərdəli faciənin (dekonstruksiyanda 1 hissəli metadram) təyinat xətti dəyişərək yalnız Tanrı-İblis və insan xətti üzərində köklənir. Təyinat İblisə, ondan doğan faktor isə İnsana yönəlir. Qısa desək, “İblis” pyesində ruhunu  şeytana satan insanların aqibəti təsvir olunur. Bu isə İBLİSin qələbəsidir.

İlk baxışda dünyanın ədalətsizliyində boğulan, bir filosof  baxışına sahib Arifin qaranlıq dünyasındakı ŞÜBHƏ  toxumu, onun içindəki gizli şəhvət və sərvət istəyi, Şərq insanının narahat ruhu onu istədiyi və yaşadığı həyatın dilemmasında qoyur.

İçində boşluqlar olan insan İBLİSİ cəlb edir. Və  İblis yer üzünə sürgününə səbəb olan insanla mübarizədə Tanrıya Haqlı olduğunu isbatlayır.